Beskid Żywiecki
Podział Beskidów

Podział Beskidów

Beskidy to najmłodszy, a zarazem największy w Polsce zespół pasm górskich, wchodzący w skład Karpat. Znaczna jego część znajduje się również w Czechach, na Słowacji i Ukrainie. W Polsce rozciąga się od Olzy aż po źródła Sanu. Ten bardzo rozległy oraz niezwykle popularny region turystyczny można podzielić na mniejsze pasma górskie. Okazuje się jednak, ze wcale nie jest to proste zadanie.

W wieku XIX próby podziały ze względu na ukształtowanie terenu podjął Wincenty Pol. Rozwijając tą koncepcje, lecz ze szczególnym uwzględnieniem wysokości względnych, w 1912 r, Eugeniusz Romer zaproponował nieco odmienny system. Następne podejście do tematu miało już nieco inny charakter. W 1922 r. Ludomir Sawicki wykorzystał wiedzę o budowie geologicznej do opracowania nowego podziału geograficznego. Wreszcie w roku 1948 (z poprawka w 1972 r.) powstał model Beskidów oparty na badaniach geomorfologicznych. Jego głównym autorem był Mirosław Klimaszewski.

Obecnie, w pierwszym rzędzie Beskidy dzieli się na Wschodnie i Zachodnie, oddzielone przełęczą Łupkowską /640 m n.p.m/ (dawniej granica ta przebiegała przez przełęcze Tylicka /683 m n.p.m./ lub Dukielską /500 m n.p.m./). Cześć wschodnia, znajdująca się na terenie Polski, to Bieszczady Zachodnie. Ten bardzo mało zaludniony obszar, będący jednocześnie siedliskiem wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt na pewno zasługuje na osobne omówienie. Dlatego też w tym artykule skoncentruję się na Beskidach Zachodnich w skład których wchodzą Beskid Wysoki, Średni i Niski. Te z koli dzielą się odpowiednio, Beskid Wysoki na Żywiecki, Wyspowy, Sądecki i Gorce, natomiast Beskid Średni na Śląski, Makowski i Mały.

Beskid Śląski, to zbudowany głównie z piaskowców godulskich i istebniańskich, oraz powszechnego w całych Karpatach fliszu, zespół pasm górskich położonych na granicy polsko-czeskiej. Pasmo Czantorii /995 m n.p.m./ i Stożka /979 m n.p.m./ było niegdyś głównym źródłem zielonkawego piaskowca godulskiego, wykorzystywanego powszechnie na Śląsku Cieszyńskim w rzeźbiarstwie. W okolicach szczytu Kiczory /989 m m.p.m./ natomiast wydobywany był gruboziarnisty, brunatny piaskowiec rudami kwarcu i żelaza, zwany istebniańskim, z którego zbudowany został zameczek na Zadnim Groniu. Pasmo Baraniej Góry /1220 m n.p.m./ to długi wał górski zorientowany w kierunku pn-pd. W skład jego wchodzą między innymi Karlówka /930 m n.p.m./, Magurka Wislańska /1129 m n.p.m./, Zielony Kopiec /1140 m n.p.m./, Malinowska Skała /1150 m n.p.m./, Malinów /1095 m n.p.m./, Grabowa /905 m n.p.m./, Klimczok /1119 m n.p.m./, Skrzyczne /1201 m n.p.m./. Ze względu na różną wytrzymałość podłoża skalnego w Beskidzie Śląskim można znaleźć sporo wychodni skalnych, wodospadów i jaskiń.

Kolejnym pasmem jest rozciągający się między przełęczą Zwardońską /686 m n.p.m./ a Przełęczą Sieniawską /711 m n.p.m./ Beskid Żywicki. W jego skład wchodzą następujące grupy górskie: Wielkiej Raczy, Pilska, Babiej Góry, Policy, Żeleźnicy. Terytorialnie możemy tu także włączyć kotlinę Żywiecką. Trzeba jednak powiedzieć, iż takie podejście wynika zdecydowanie z chęci uproszczenia podziału i wygody niż z powodów naukowych, kotlina ta bowiem jest dobrym przykładem tzw. okna tektonicznego, powstałego pod wpływem silnej erozji. Jej powierzchnia to pokrywające lessy i łupki osady rzeczne, dzięki którym Kotlinę Żywicką bujnie porasta roślinność, kontrastująca z nieco surowym wyglądem okolicznych gór. Jednym z ciekawszych szczytów wspomnianej grupy Wielkiej Raczy /1236 m n.p.m./ jest Rycerzowa /1226 m n.p.m./, z charakterystycznym widlastym układem grzbietów. Dalej na wschód za przełęczą Glinka (Ujsolską) /845 m n.p.m./ rozciąga się grupa Pilska. Można w jej obrębie znaleźć zapadliny i twory przypominające moreny, skąd bierze się hipoteza, iż krajobraz ten ukształtował lodowiec. Oprócz Pilska /1557 m m n.p.m./ znajduje się tu kilka innych wysokich szczytów np. Lipowska /1324 m n.p.m./ czy Ramonka /1366 m n.p.m./. Następna w kolejności jest Babia Góra /1725 m n.p.m./ oraz wchodzące w skład jej grupy Mała Babia Góra /1517 m n.p.m./, Kępa /1521 m n.p.m./, Sokolica /1367 m n.p.m./, Polica /1369 m n.p.m./, Okrąglica /1247 m n.p.m./. Również w tym przypadku przypuszcza się, że krajobraz ukształtowany został przez lodowiec o czym mogą świadczyć takie struktury jak kotły skalne, rumowiska, urwiska, podcięte ścianki, piagry czy ambony. Beskid Żywiceki kończy się monotonnym grzbietem pasma Żeleźnicy /913 m n.p.m/.

Zbudowany niemal wyłącznie z piaskowców godulskich, Beskid Mały, jest bardzo podobnym do Beskidu Śląskiego pasmem, rozciągającym się od bramy Wilkowickiej do doliny Białej. Ze względu na podobieństwa jest on czasem wliczany do Beskidy Śląskiego. Tradycyjnie Beskid Mały dzieli się na mniejszą cześć zachodnia i większa wschodnią. W części Zachodniej znajdują się miedzy innymi szczyty Czupel /933 m n.p.m./, Magurka Wilkowicka /912 m n.p.m/, Rogacz /828 m n.p.m./, Groniczki /830 m n.p.m./, Gaiki /808 m n.p.m/ Suchy wierch /799 m n.p.m/. W charakteryzującej się bardziej skomplikowanym układem grzbietów części wschodniej znajdują się Łamana Skała /929 m n.p.m./, Leskowiec /922 m n.p.m./, Wielki Gibasów Groń /898 m n.p.m./, Wielki Cisownik /893 m n.p.m./, Jawornica /834 m n.p.m./, Kiczery /831 m n.p.m./.

Najtrudniej jest określić granice Beskidu Makowskiego. Od zachodu sąsiaduje z kotlina Żywiecką i Beskidem małym. Za linię graniczna uważa się tu zwykle rzekę Koszarawę, a także mniejsze rzeki Łękawkę, Straszawkę i Łachówkę. Na południu leży Beskid Żywiecki oddzielony doliną Skawy i Skawicą. Wschodnia i południowo-wschodnia część Beskidu Makowskiego ograniczona jest Rabą i Krzczonówką, za którymi znajduje się Beskid Wyspowy. Można jednak spotkać podział, według którego granica ta przebiega przez Krzyworzekę, co powoduje włączenie w ten obszar także pasma Lubomira i Łysiny. Na północ od omawianego terenu leży pogórze Wielickie. Według jednej z koncepcji Beskid Makowski możemy podzielić na trzy części. Część wschodnia to pasmo Pewelskie i grupa Żurawnicy (czasem zaliczana do Beskidu Żywieckiego). Jej najważniejsze szczyty to Żurawnica /724 m n.p.m./, Gołuszkowa Góra /715 m n.p.m./, Baków /766m n.p.m./, Zwaliska /757 m n.p.m./, Gachowizna /758 m n.p.m./. W części środkowej znajdują się pasmo Barnasiówki (Pisana /553 m n.p.m./, Barnasiówka /573 m n.p.m./, Dalin /513 m n.p.m/), Pasmo Babicy (Babica /734m n.p.m./, Trzebuńska Góra /624 m n.p.m./ Sulażówka /624 m n.p.m./), Pasmo Koskowej góry (Ostrysz /651 m n.p.m./, Przysłopski Wierch /846 m n.p.m/, Koskowa Góra /874 m n.p.m./, Parszywka /848 m n.p.m./, Kotoń /857 m n.p.m. ). Część wschodnia to pasmo Lubomira i Łysiny ze szczytami: Lubomir /912 m n.p.m./, Łysina /891 m n.p.m/, podwójny szczyt Kamiennik Południowy /818 m n.p.m./ – Kamiennik Północny /785 m.np.m/, Chełm /648 m n.p.m./. Beskid Makowski jest terenem stosunkowo gęsto zaludnionym, będącym celem wielu jednodniowych wycieczek ze względu na podejścia nie przekraczające w większości 30 stopni.

Między dolina Raby a Kotlina Sądecką znajduje się wyjątkowo ciekawy krajobrazowo region. Beskid Wyspowy, bo o nim mowa, to zespół pojedynczych szczytów, wznoszących się na wysokość ponad tysiąca metrów, zbudowanych głównie z piaskowców magurskich. Ich charakterystyczny, wygląd przypominający wyłaniające się z można wyspy, mimo swoich walorów estetycznych nie przyciąga zbyt wielu turystów. Po części jest to spowodowane faktem, że okolice te zostały mocno przetworzone przez człowieka ale także dlatego, że baza turystyczna w tym regionie jest słabo rozwinięta i może przysporzyć nieco problemów. Problematyczne jest też określenie dokładnych granicach Beskidu Wyspowego. Za granice północna uważa się zwykle rzekę Białkę oraz linie wyznaczona przez miejscowości Nowe Rybie, Szyk, Wilkowisko, Szczyrzyc, aż do Myślenic. Wschodnią granicę wyznacza w przybliżeniu bieg Dunajca. Jej dokładny przebieg opisuje się zwykle przy pomocy miejscowości: Gołkowice, Podegrodzie, Brzezna, Chełmiec i Jezioro Rożnowskie. Od południa Beskid Wyspowy wyznaczają rzeki Raba, Mszanka, Kamienica Gorczańska. Natomiast od zachodu region zamyka Raba bądź tez według innej wersji Krzyworzeka. Najważniejsze szczyty w Beskidzie Wyspowym to: Mogielica /1170m n.p.m./, Ćwilin /1072 m n.p.m./, Jasień /1062 m n.p.m./, Modyń /1029 m n.p.m./, Luboń Wielki /1022 m n.p.m./, Śnieżnica /1006 m n.p.m./.

Mniej więcej poniżej Beskidu Wyspowego znajduje się Beskid Sądecki. Jego zachodnia granice wyznacza Dunajec, za którym znajdują się Gorce. Od strony wschodniej Beskid Sądecki oddzielają od Beskidu Niskiego przełęcze Krzyżówka i Tylicka, zaś nieco bardziej na północ, granice wytyczają Kamienica Nawojowska i Muszynka. Północnym sąsiadem regiony jest kotlina Sądecka. Sam Beskid Sądecki można podzielić na dwa główne pasma: Radziejowej i Jaworzyny, rozdzielone doliną Popradu. Najważniejsze szczyty pasma Radziejowej to: Wielki Rogacz /1182 m n.p.m./, Wielka Przehyba /1191 m n.p.m./, Niemcowa /1002 m n.p.m./, Jasiennik /1128 m n.p.m./, Zgrzypy /1124 m n.p.m./, Kiczora /1024 m n.p.m./, Pieniążna /1078 m n.p.m./, Kuni Wierch /982 m n.p.m./. natomiast w skład Pasma Jaworzyny wchodzą: Jaworzyna Krynicka /1114 m n.p.m/, Wierch nad Kamieniem /1084 m n.p.m./, Hala Łabowska /1064 m n.p.m./, Runek /1082 m n.p.m./, Makowica /948 m n.p.m./. W przeciwieństwie do opisanego wyżej Beskidu Wyspowego, Beskid Sądecki charakteryzuje się bardzo bogatą baza turystyczną. Szczególnie słynne są znajdujące się w tym regionie, liczne uzdrowiska.

Ostatnią omawianą w tym artykule częścią Beskidów, jest Beskid Niski, uważany często za najdziksze pasmo górskie Polski. Na jego teranie zostało założonych 13 rezerwatów, park krajobrazowy i Magurski Park Narodowy. Pomimo słabego zaludnienia, zakątek ten obfituje w wiele zabytków architektonicznych jak drewniane kościółki, cerkwie i cmentarze, co dodatkowo uatrakcyjnia region pod względem turystycznym. Zbocza, zbudowane głównie z fliszu Karpackiego, charakteryzują się łagodnymi podejściami. Szczególnie urokliwymi miejscami są porośnięte bujną roślinnością doliny. Podział Beskidu Niskiego prezentuje się następująca: Góry Grybowskie (Jaworze /882 m n.p.m./, Ubocza /820 m n.p.m./, Chełm /780 m n.p.m/ ), Góry Hańczowskie (Lackowa /997 m n.p.m./ ), Pasmo Magurskie (Magura Wątkowska /846 m n.p.m./, Magura Małastkowska /813 m n.p.m./, Mereszka /801 m n.p.m./ ), Beskid Dukielski (Piotruś /728 m n.p.m./, Cergowa /716 m n.p.m./, Łysa Góra /716 m n.p.m./ ), Pasmo Bukowicy (Tokarnia /778 m n.p.m./, Zrubań /778 m n.p.m./, Wilcze Budy /759 m n.p.m/), Wzgórza Rymanowskie (Przymiarki /628 m n.p.m./, Kopa /640 m n.p.m./, Sucha Góra /611 m n.p.m./), Grupa (Gniazdo) Jawornika (Jawornik / 761 m n.p.m./, Horbki Sabaryniackie /737 m n.p.m./). Często też do Beskidu Niskiego zalicza się Beskid Gorlicki oraz Pasmo Graniczne.

Powyższy podział polskich Beskidów oparty jest o informacje z przewodników górskich. Często możemy jednak spotkać inne propozycje, na przykład, w większym stopniu oparte o badania naukowe z takich dziedzin jak geologia, geomorfologia, klimatologia czy nawet botanika. Wydaje się jednak, że w tym miejscu najodpowiedniejszym było użycie takiego opisu Beskidów, jaki utrwalił się w świadomości turystów, od dawna przemierzających ten porywający zakątek naszego kraju.

[1] Władysław Krygowski, 'Beskidy: Śląski, Żywiecki, Mały’
[2] Andrzej Matuszczyk, 'Beskid Średni’
[3] Zbigniew Kresek, 'Główny Szlak Zachodniobeskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego’
[4] Władysław Miodowicz, 'Pilsko’
[5] Andrzej Matuszczyk, 'Wędrówki przez Beskid Żywiecki’
[6] Władysław Miodowicz, 'Wielka Racza’
[7] Władysław Miodowicz, 'Szlaki Babiej Góry’